Kaktusy

Kaktusowate (Cactaceae Juss.) potocznie zwane kaktusami - to duża rodzina sukulentów łodygowych, do której należy około 2000 gatunków. Pochodzą z kontynentów amerykańskich, lecz największe zróżnicowanie osiągają na terenach górskich i półpustynnych (niektóre rodzaje występują w lasach deszczowych). Wpływ na rozprzestrzenienie kaktusów miał człowiek oraz migrujące ptaki. W związku z inwazyjnym charakterem występowania w niektórych miejscach stanowią zagrożenie dla rdzennej roślinności. W dziewiętnastym wieku w celach ogrodniczych do Australii przywieziono kilkadziesiąt gatunków z rodzaju opuncja. Miały służyć do tworzenia oryginalnych żywopłotów w zagrodach, dostarczania barwników oraz jadalnych owoców - jednak z czasem stały się chwastami (w roku 1900 we wschodniej Australii zajmowały teren około 40 000 km², a po 20 latach przekroczyły 240 000 km²). Obszar zajmowany przez kaktusy stał się nieproduktywny pod względem rolniczym i pasterskim, także rodzime gatunki były eliminowane. Aby opanować rozrost populacji sprowadzono do Australii owady żywiące się opuncją między innymi czerwca i gąsienice ćmy Cactoblastis cactorum.

BUDOWA

Kaktusy w związku z przystosowaniem do gromadzenia wody w łodydze posiadają podobną budowę. Pęd wielu gatunków ma kształt kulisty lub kolumnowy (są oczywiście rodzaje, które znacznie odbiegają kształtem od niniejszego schematu). Kaktusy różnią się także wielkością, np. karnegia olbrzymia osiąga około 18 m wysokości, z kolei wiele gatunków o kulistych pędach nie przekracza 1 cm wysokości. Wiele gatunków posiada pędy płożące, zwisające, wspinające się, nierozgałęzione lub rozgałęzione. Znaczna większość kaktusów posiada ciernie, które mogą być długie lub krótkie, twarde albo miękkie, w różnorodnych kolorach, pokrywające gęsto rośliny albo występujące nielicznie. Charakterystyczny dla kaktusów jest system korzeniowy, w którym korzenie penetrują płytki, ale za to dosyć rozległy obszar, dzięki czemu wychwytują nawet niewielkie ilości wilgoci z rosy czy mgły. Jest to bezcenna właściwość, gdyż woda szybko przenika przez przepuszczalne podłoże jakim jest piasek i długie korzenie nie dosięgłyby pokładów wody w dolnych warstwach gleby. Łodyga jest mięsistą częścią rośliny, która magazynuje wodę. Łodyga wielu kaktusów ma woskowatą powłokę, dzięki której woda spływa w dół rośliny do korzeni i jest przez nią wchłaniana (bez wosku krople wody pozostające na kaktusie szybko by wyparowały - szczególnie na pustyniach). Rośliny o mięsistych i pękatych łodygach posiadają tzw. żebra, które w czasie braku wody kurczą się, a przy jej dostatku rozszerzają się - tym samym roślina chroniona jest przed popękaniem. Liście u większości przedstawicieli uległy redukcji. U roślin z podrodziny Opuntioideae liście są zwykle krótkotrwałe i zredukowane, o łuskowatym lub cylindrycznym kształcie. Jednakże w tym przypadku jaki i u pozostałych kaktusowatych, u których obecne są tylko zawiązki liścia – na pędzie zaznaczona jest nasada liścia zwana podarium. U nasady tej kształtują się areole. Kwiaty kaktusów wyrastają z niektórych areoli (zwykle pojedynczo, choć zdarza się ich większa liczba). Niektóre gatunki kaktusów posiadają areole wyspecjalizowane w wykształcaniu kwiatów (tworzą dosyć charakterystyczne skupienia na szczycie lub z boku pędu). Kwiaty są barwne i pachnące, o zróżnicowanej wielkość (są gatunki o bardzo drobnych kwiatkach jak i okazy o kwiatach osiągających nawet 30 cm długości). Niestety kwiaty kaktusów są zazwyczaj krótkotrwałe.

PIELĘGNACJA

Podlewanie
Nie ma jednej recepty na ilość jak i częstotliwość podlewania. Kaktusom służy rzadsze nawadnianie – najlepiej po całkowitym wyschnięciu podłoża (czyli podlewanie okresowe, rzadsze i obfitsze). Pamiętać należy, iż kaktusy nie tolerują utrzymującej się stałej wilgotności podłoża – zaczynają wówczas gnić (warto podłoże w doniczce przykryć warstwą piasku lub drobnego żwirku, która przepuści wodę – dzięki temu woda nie będzie zatrzymywała się wokół korzeni). Latem zalecane jest regularne i obfite podlewanie, natomiast zimą większość kaktusów nie wymaga nawadniania (zimowy spoczynek). Po tym okresie należy zachować ostrożność przy podlewaniu kaktusów. System korzeniowy musi się stopniowo przyzwyczaić do większej wilgotności. Wytwarza wówczas wiele maleńkich korzonków i delikatnych włośników , które pobierają wodę. Do podlewania najlepiej nadaje się woda destylowana lub wiejska deszczówka. Rośliny te nie lubią wody twardej, zawierającej związki magnezu i wapnia (wodę można lekko zakwasić – zmniejszając tym samym jej szkodliwość). Przy podlewaniu należy uważać, by nie zostawiać na roślinie kropel wody (szczególnie jak kwiat stoi na parapecie), ponieważ słońce może poparzyć roślinę (krople wody działają jak soczewka wypukła).

Nawożenie
Najlepszy czas do zasilania tych roślin to okres od maja do początku sierpnia, specjalnym nawozem do kaktusów, który nie zawiera azotu (duże dawki azotu powodują szybki wzrost rośliny – stają się one grube i mięsiste, ale też tracą odporność na choroby). Kaktusy zasila się nawozem płynnym co trzy tygodnie (dzięki takiej formie nawozu roślina w łatwy sposób pobiera składniki pokarmowe). Przed zasilaniem roślinę należy podlać. Nie zasila się roślin, które zostały świeżo przesadzone, jak również sadzonek czy siewek.

Podłoże
Idealne podłoże dla kaktusów powinno być lekkie (zawierające składniki porowate i spulchniające), lekko kwaśne o pH 5,5 – 6,9. Oczywiście wiele gatunków rośnie w piasku lub glinie, jednak w uprawie doniczkowej będą szybciej rosły w specjalnych przepuszczalnych mieszankach, bogatych w mikroelementy. Nie istnieje uniwersalna mieszanka dla wszystkich rodzajów i gatunków kaktusów, dlatego warto skomponować własną mieszankę odpowiednią do potrzeb danego okazu i tak na przykład gatunki Ferocatus i Stenocatus dobrze się czują w mieszankach z dużą zawartością piasku, z przewagą ziemi bogatej w próchnicę o odczynie kwaśnym. Natomiast gatunek Astrophytum powinien mieć odczyn ziemi obojętny względnie umiarkowanie zasadowy. Dobrze jest pokryć górną warstwę ziemi drobnym żwirkiem (warstwa drenująca), dzięki czemu woda będzie szybko odprowadzana, chroniąc tym samym szyjkę przed gniciem.

Temperatura
Kaktusom nawet w upalne lato nie jest za ciepło (pamiętać trzeba o obfitszym podlewaniu, bo rośliny potrzebują wtedy więcej wody). Siewki, kaktusy młode i świeżo szczepione czy ukorzenione sadzonki nie są zahartowane jak starsze egzemplarze, dlatego potrzebują wyższej temperatury. Okres zimowy także powinny spędzać w cieplejszych pomieszczeniach. Rośliny te lubią świeże powietrze i przewiew, dlatego latem wskazane jest wystawianie ich na balkon czy taras. Kaktusom nie zaszkodzi niższa temperatura w nocy – wręcz przeciwnie chłód je zahartuje, dzięki czemu staną się odporniejsze na choroby.

Światło
Dorosłe egzemplarze potrzebują dużo światła i pełnego widma promieniowania słonecznego. Młode okazy i siewki lepiej się rozwijają w cieniu. Wybierając dla tych roślin miejsce należy uwzględnić wymagania danego rodzaju i gatunku oraz porę roku (np. przez cały rok należy zapewnić półcień roślinom z rodzajów Gymnocalycium, Copiapoa czy Stenocactus). Wczesna wiosna to pora roku niebezpieczna dla kaktusów, przetrzymywanych przez zimę w ciemnym pomieszczeniu. Roślinę w tym okresie należy stopniowo przyzwyczajać do nowego słonecznego stanowiska, dlatego warto robić kaktusom parogodzinne „kąpiele słoneczne”. Rośliny ustawione na parapecie okna południowego (szczególnie w godzinach południowych) chronimy przed poparzeniem przyklejając na okno cienką, białą bibułkę.

Wybór miejsca
W uprawie amatorskiej kaktusy zwykle stoją na parapecie okiennym. Okazy starsze, które są gęściej pokryte cierniami można postawić bliżej szyby. Okazy młode jak i te o nielicznych cierniach należy chronić przed bezpośrednim nasłonecznieniem. Kaktusy dobrze rosną na parapecie okna południowego (pamiętać należy o zacienieniu roślin w godzinach południowych). Natomiast parapet okna wychodzącego na północ nie jest odpowiednim miejscem dla kaktusów, dlatego zagospodarujmy go innymi kwiatami. Najlepszym miejscem do uprawy kaktusów jest ogrzewana szklarnia – rośliny przebywają w niej cały rok i nie są narażone na szok przy zmianie stanowiska letniego na zimowe i odwrotnie. Szklarnię zazwyczaj stawia się w ogrodzie, na tarasie lub na dachu budynku. Dostawiona do budynku szklarnia jednospadowa powinna być zwrócona na południowy wschód lub południowy zachód. Nie jest właściwe ustawienie jej w kierunku wschodnim czy zachodnim.

Przesadzanie
Kaktusy przesadza się co dwa lata, na wiosnę. Można również przesadzać te rośliny latem czy jesienią, a okazy starsze nawet zimą. Gatunki o płytkim systemie korzeniowym najlepiej rosną w szerokich miseczkach, a rośliny o długich, rzepowatych korzeniach potrzebują głębokich i wąskich doniczek. Niektóre kaktusy (np. mamilarie) dobrze rosną w grupach i nie powinno się ich rozdzielać. Podczas przesadzania należy używać rękawic, by się nie pokaleczyć cierniami. Przesadzanie zaczynamy od delikatnego uderzenia doniczką o brzeg stołu, bo wstrząśniętą ziemię łatwiej wyjąć. Na dno nowej doniczki wykładamy żwirek, piasek lub skorupki z rozbitej donicy (aby ułatwić odpływ wody), dodajemy warstwę nowej ziemi i trzymając roślinę pośrodku naczynia, obsypujemy ją dookoła ziemią. Rośliny, które zostaną zbyt głęboko posadzone, po pewnym czasie będą gnić. Po przesadzeniu kaktusów nie podlewa się. Pierwsze nawadnianie powinno się odbyć dopiero po dwóch tygodniach. Kaktusy przez ten czas powinny stać w miejscu zacienionym, ciepłym, wolnym od przeciągów i w wilgotnej atmosferze